เมื่อวันที่ 22 มิถุนายน 2559 ที่ รร.ปรินซ์พาเลซ กทม. แพทย์หญิงประนอม คำเที่ยง รองปลัด สธ. กล่าวภายหลังเปิดประชุม เชิงปฏิบัติการเพื่อเสริมสร้างการบูรณาการงานสุขภาพจิตในระบบสุขภาพระดับอำเภอ ว่า ระบบสุขภาพระดับอำเภอ (District Health System: DHS) เป็นการดำเนินงานร่วมกันของทุกภาคส่วนภายในอำเภอ ตั้งแต่สำนักงานสาธารณสุขอำเภอ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เทศบาล ไปจนถึงประชาชนในชุมชน ให้เข้ามามีส่วนร่วมในการค้นหาและแก้ไขปัญหาสุขภาพในพื้นที่ด้วยตัวเอง ซึ่งมีความยั่งยืนกว่าการดำเนินงานจากส่วนกลาง เนื่องจากประชาชนในแต่ละพื้นที่มีลักษณะความจำเป็นและความต้องการทางด้านสุขภาพที่แตกต่างกันไป และการชี้ให้ประชาชนและทุกภาคส่วนเห็นถึงความเชื่อมโยงระหว่างสุขภาพกายและจิตว่าเป็นเรื่องเดียวกัน นับว่ามีความสำคัญมาก เพราะจะเป็นฐานคิดสำคัญในการมีส่วนร่วมของประชาชนในการออกแบบ และเข้าร่วมกิจกรรมของชุมชน ซึ่งการที่ประชาชนในชุมชนได้รับการดูแลทางสุขภาพอย่างเหมาะสม ครอบคลุมทั้งสุขภาพกายและสุขภาพจิต ตรงกับปัญหาและความต้องการอย่างแท้จริง ทั้งด้านการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันปัญหาสุขภาพ บำบัดรักษา และการฟื้นฟูสมรรถภาพ เหล่านี้สามารถตอบโจทย์สำคัญของกระทรวงสาธารณสุขที่ต้องการเสริมสร้างสุขภาวะที่ดีที่เกิดจากรากฐานของชุมชน นำไปสู่การลดจำนวนผู้ป่วยและเพิ่มความแข็งแรงให้กับประชาชนทั่วทุกคนในประเทศได้เป็นอย่างดี ทั้งนี้ สุขภาพจิตเป็นเรื่องที่สำคัญ เพราะเข้าไปมีส่วนเกี่ยวข้องกับปัญหาสุขภาพเกือบทั้งหมด การดำเนินงานระบบสุขภาพระดับอำเภอจึงจะช่วยให้ปัญหาเหล่านี้ของชุมชนเข้าถึงบริการมากขึ้น รวดเร็วขึ้น ตรงจุดมากขึ้น โดยอาศัยกลไกในการให้ประชาชนช่วยค้นหาผู้ป่วยด้านสุขภาพจิต เมื่อพบเร็วก็จะมีผู้ดูแลเบื้องต้นในพื้นที่เข้ามารับช่วงต่อ แต่หากผู้ป่วยมีอาการรุนแรงเกินความสามารถในการดูแล ก็จะส่งตัวไปรักษาต่อยังโรงพยาบาลขนาดใหญ่ในพื้นที่ต่อไปได้
นายแพทย์ชิโนรส ลี้สวัสดิ์ รองอธิบดีกรมสุขภาพจิต กล่าวเพิ่มเติมว่า จากการขับเคลื่อนการดำเนินงานสุขภาพจิตภายใต้ระบบสุขภาพระดับอำเภอมาอย่างต่อเนื่อง ตั้งแต่ปี 2557 ด้วยการยึดประเด็นสุขภาพที่มาจากความต้องการ และสภาพบริบทของพื้นที่เป็นสำคัญ วิเคราะห์เชื่อมโยงถึงประเด็นสุขภาพจิตที่มีความเกี่ยวข้องกับประเด็นสุขภาพสำคัญนั้นๆ แล้วดำเนินงานควบคู่กันไป เพื่อให้เกิดการดูแลสุขภาพของประชาชนอย่างครบวงจร กาย จิต และสังคม ครอบคลุมทุกมิติในทุกกลุ่มวัยนั้น เกิดเครือข่ายในระบบสุขภาพระดับอำเภอร่วมดำเนินงานสุขภาพจิต จำนวนทั้งสิ้น 890 แห่งทั่วประเทศ เพิ่มขึ้นจากปี 2558 มากกว่า ร้อยละ 50 ที่มีอยู่ 563 แห่งทั่วประเทศ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีพื้นที่เข้าร่วมมากที่สุด รองลงมา ได้แก่ ภาคเหนือ ภาคใต้ ภาคกลาง ภาคตะวันออก และชุมชนใน กทม. โดย ประเด็นสุขภาพที่หลายพื้นที่มองว่าเป็นปัญหาและเลือกมาเป็นประเด็นสุขภาพสำคัญในการดำเนินงานร่วมกัน ในปี 2559 มีมากถึง 1,190 ประเด็น จากเดิม 570 ประเด็นในปี 2558 ประเด็นสุขภาพของผู้สูงอายุ เป็นปัญหาสำคัญที่หลายพื้นที่เลือกนำมาเป็นประเด็นในการดำเนินงานมากที่สุด เช่น ปัญหาการเจ็บป่วยด้วยโรคเรื้อรัง ติดบ้าน ติดเตียง รองลงมา ได้แก่ ประเด็นในวัยทำงาน เช่น การเจ็บป่วยด้วยโรคเรื้อรัง มีปัญหาสุรา ยาเสพติด ตามมาด้วยประเด็นวัยรุ่น เช่น การตั้งครรภ์ไม่พร้อม ปัญหาสุรา ยาเสพติด และพฤติกรรม ประเด็นผู้ป่วยจิตเวช เช่น การเข้าถึงบริการ โรคซึมเศร้า ฆ่าตัวตาย และโรคจิตเภท รวมทั้ง ปัญหาที่เกี่ยวข้องกับกลุ่มเด็กปฐมวัยและวัยเรียน เช่น ปัญหาพัฒนาการเด็ก IQ-EQ และปัญหาพฤติกรรม โดยได้มอบหมายสำนักส่งเสริมและพัฒนาสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต ออกแบบกลไกการดำเนินงานบูรณาการงานสุขภาพจิตเข้ากับประเด็นสุขภาพในระบบสุขภาพระดับอำเภอให้มากที่สุด โดยมีศูนย์สุขภาพจิตที่ 1 – 13 ให้การสนับสนุนองค์ความรู้ สื่อเทคโนโลยีทางด้านสุขภาพจิตที่เกี่ยวข้อง พร้อมทั้งเป็นพี่เลี้ยงให้คำแนะนำในการวิเคราะห์เชื่อมโยงประเด็นสุขภาพต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพจิต เพื่อให้เครือข่ายสามารถดำเนินงาน ทั้งสุขภาพกายและสุขภาพจิตควบคู่กันไปได้
ด้าน นางสุดา วงศ์สวัสดิ์ ผอ.สำนักส่งเสริมและพัฒนาสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต กล่าวว่า การประชุมเชิงปฏิบัติการฯ ในครั้งนี้ จัดขึ้นเพื่อเป็นเวทีร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้การบูรณาการประเด็นสุขภาพจิตตามกลุ่มวัยสู่ระบบสุขภาพระดับอำเภอ ตลอดจนให้ความชื่นชมเครือข่ายสุขภาพระดับอำเภอที่มีผลการดำเนินงานสุขภาพจิตที่ดีเยี่ยมเกิดเป็นต้นแบบให้กับภาคีเครือข่ายในการประยุกต์งานสุขภาพจิตเข้ากับการดำเนินงานภายใต้ระบบสุขภาพระดับอำเภอต่อไป โดย มีผู้เข้าร่วม ประกอบด้วย ผู้บริหารกระทรวงสาธารณสุข ผู้บริหารกรมสุขภาพจิต เครือข่ายสุขภาพอำเภอจากทั่วประเทศ แกนนำชุมชน รวมจำนวนทั้งสิ้น 600 คน สำหรับ กระบวนการดำเนินงานสำคัญในการดำเนินงานสุขภาพจิตในระบบสุขภาพระดับอำเภอ ประกอบด้วย การคัดเลือกพื้นที่ที่มีความสนใจเข้าร่วม โดยสามารถกำหนดประเด็นสุขภาพสำคัญได้ตามบริบทจริงของพื้นที่ การประชุมชี้แจงและจัดทำคู่มือแนวทางการดำเนินงานร่วมกัน การจัดอบรมพัฒนาศักยภาพทีมนำในระดับอำเภอ ตลอดจนทีมนำในแต่ละพื้นที่ให้สามารถกลับไปขับเคลื่อนงานสุขภาพจิตในพื้นที่ต่อไปได้ ปัจจุบันพัฒนาทีมนำไปแล้ว จำนวน 232 คน จาก 155 อำเภอทั่วประเทศ การสนับสนุนและขับเคลื่อนการดำเนินงานสุขภาพจิตในพื้นที่ โดยมีศูนย์สุขภาพจิตที่ 1 – 13 เป็นตัวแทนกรมสุขภาพจิตให้การสนับสนุนเครือข่ายในพื้นที่ และการติดตามสนับสนุนการดำเนินงานในพื้นที่ พร้อมทั้งให้กำลังใจภาคีเครือข่ายในพื้นที่ การจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้และชื่นชมยินดี เชิดชูผลการดำเนินงาน แก่เครือข่ายระบบสุขภาพระดับอำเภอ และ การจัดเวทีสรุปผลและถอดบทเรียนการดำเนินงาน เพื่อเป็นแนวทางในการปรับปรุง พัฒนาการดำเนินงาน สร้างการมีส่วนร่วมในการออกแบบปรับปรุงกระบวนการดำเนินงานอย่างต่อเนื่องในชุมชน