และหากสืบค้นย้อนกลับไป บ้านหนองเงือกและบ้านดอนหลวง ตำบลแม่แรงจังหวัดลำพูน ก็ไม่ใช่ใคร หากเป็นชาวยองที่เคยอาศัยอยู่ในมณฑลยูนนาน แคว้นสิบสองปันนาในประเทศจีน ซึ่งได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานบริเวณลุ่มแม่น้ำทา อำเภอป่าซาง และได้นำประเพณีวัฒนธรรมอันงดงามที่สืบทอดกันมาแต่ครั้งบรรพบุรุษมาเผยแพร่ จนกลายเป็นภูมิปัญญาและของดีประจำจังหวัดลำพูนในปัจจุบัน
ตะลุยถิ่นหัตถกรรม หมู่บ้านอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ เมืองลำพูน บ้านดอนหลวง" ณ ดินแดนแห่งนี้ มิใช่มีเสน่ห์ที่น่าสนใจเพียงธรรมชาติอันงดงาม วัฒนธรรม ประเพณี หรือการดำเนินชีวิตที่เรียบง่าย แต่สิ่งหนึ่งซึ่งดึงดูดนักท่องเที่ยว ให้แวะเวียนมา นั่นเพราะ "บ้านดอนหลวง" แหล่งผลิตผ้าฝ้ายทอมือใหญ่ที่สุดของประเทศ
ในความรู้สึกแรกเมื่อได้เหยียบย่างเข้าไปยังบ้านดอนหลวง มรดกความสวยงามของ บ้านเรือนในชุมชนยังตกทอดมาถึงปัจจุบัน แทบทุกหลังยังคงเค้าเดิมของบ้านทรงโบราณ ที่ยังคงความเรียบงามและหยัดยืนในรูปแบบเดิมๆ สองข้างทางขนาบด้วยร้านขายผ้าฝ้ายทอมือ ที่วางตัวเรียงรายต่อกัน และยังมีอีกไม่น้อยที่กำลังกำลังทอผ้าฝ้ายด้วยกี่โบราณอยู่ภายในครัวเรือน
จุดเด่นผ้าฝ้ายบ้านดอนหลวง จะทอมือแบบโบราณ เน้นลาย 4 และ 6 ตะกอ ช่วยให้เนื้อผ้า นุ่มและเหนียว นอกจากนั้นยังได้มีการพัฒนารูปแบบให้หลากหลาย เป็นเสื้อผ้า เครื่องแต่งกาย เป็นเครื่องประดับ กระเป๋า ปลอกหมอน ผ้าคลุมเตียง และอีกมากมายให้เลือกซื้อหา ซึ่งน้อยคนจะทราบว่าสินค้าที่ผลิตจากผ้าฝ้ายทอมือ และจำหน่ายอยู่ตามแหล่งท่องเที่ยวสำคัญๆ เกือบทั้งหมด… ล้วนมาจากบ้านดอนหลวงแทบทั้งสิ้น
"บ้านหนองเงือก" แม้จะเป็นชุมชนเล็กๆ แต่ทั่วทั้งบริเวณชุมชน กลับมีเรื่องราวชวนค้นหา เก็บซ่อนไว้เป็นจำนวนมาก ปัจจุบันทางชุมชนมีรถรางพาชมยังสถานที่น่าสนใจหลายจุด และหนึ่งในนั้นคือ "บ้านพ่อเสย มูลชีพ" แห่งบ้านหนองเงือก ที่นี่อาจเรียกว่าดินแดนในฝันของนักช้อปก็ว่าได้ ทั้งกระเป๋านกฮูกตัดเย็บด้วยผ้าสีสันสะดุดตา น่ารักสดใส รองเท้าแฮนด์เมดตัดเย็บจากยางรถยนต์ ทนทาน มีอายุการใช้งานยาวนาน แถมพะยี่ห้อเก๋ไก๋ว่า "จาวยอง" อีกทั้งยังมีตุงเมิงยอง โคมไฟล้านนา และสินค้าหัตถกรรมจากไม้ไผ่ ที่มีให้เลือกชมวิธีการผลิตและเลือกช้อปเป็นของฝากอย่างมากมาย ถ้าได้มีโอกาส ไปเที่ยวลำพูน ลองแวะที่นี่ แล้วจะรู้ว่า "บ้านหนองเงือก" มีอะไรดีกว่าที่คิดไว้เยอะเลย
แอ่วลำพูน โชคดี ปีระกา "พระธาตุหริภุญชัย" มาแอ่วเมืองลำพูนทั้งที จะไม่กราบไหว้พระธาตุคู่บ้านคู่เมืองลำพูนเพื่อความเป็นสิริมงคล ก็คงดูกระไรอยู่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่มีปีนักษัตรตรงกับ "ปีระกา" ตามความเชื่อเรื่องการไหว้พระธาตุประจำปีเกิดนั้น เป็นความเชื่อดั้งเดิมของชาวล้านนา ที่สืบทอดกันมาช้านาน ด้วยความเชื่อแต่โบราณว่า ก่อนที่วิญญาณจะมาเกิดในครรภ์มารดานั้น ดวงวิญญาณจะมาพักอยู่ที่เจดีย์ โดยมี "ตัวเปิ้ง" หรือสัตว์ประจำนักษัตรพามาพักไว้ และเมื่อได้เวลา ดวงวิญญาณจึงเคลื่อนจากพระเจดีย์ไปสถิตอยู่บนกระหม่อมของบิดา แล้วจึงเคลื่อนสู่ครรภ์มารดา และเมื่อสิ้นอายุขัยลง ดวงวิญญาณจะกลับไปสถิตอยู่ที่ พระธาตุเจดีย์ตามปีเกิดนั้นๆ เหมือนเช่นเดิม ดังนั้นในช่วงชีวิตหนึ่ง ควรหาโอกาสไปกราบไหว้พระธาตุประจำปีเกิดให้ได้ซักครั้งในชีวิต ซึ่งหากผู้ที่มีปีนักษัตรตรงกับปีระกา มาเสริมสิริมงคลให้กับตัวเองและครอบครัวได้ที่ "วัดพระธาตุหริภุญชัย วรมหาวิหาร" จังหวัดลำพูน วัดหนองเงือก ศูนย์รวมใจไทยอง ภายในเป็นที่ประดิษฐานพระแก้วมรกตและพระบามสารีริกธาตุ 101 องค์ ซึ่งพระธาตุมักแสดงปาฏิหาริย์ เสด็จออกเป็นพลุไฟลอยขึ้นเหนือพระธาตุ และในบางครั้งลอยออกไปไกลจนลิบตาก่อนกลับมาตอนใกล้รุ่ง ซึ่งปาฏิหารนี้มักเกิดขึ้นก่อนวันพระ 15 ค่ำ หรือ 14 ค่ำ และมีผู้คน จำนวนไม่น้อยได้พบเห็นกันบ่อยๆ จึงยิ่งทำให้เกิดความเลื่อมใสศรัทธามาก พระธาตุวัดหนองเงือกเป็นที่เคารพบูชาของชาวไทยองในตำบลแม่แรงเป็นอย่างมาก ในทุกปี จึงได้มีการจัดงานสรงน้ำพระธาตุ ในวันแรม 14 ค่ำ เดือน 9
สำหรับผู้ที่สนใจในงานจิตรกรรม บนฝาผนังในหอไตรวัดหนองเงือก เป็นภาพเขียนเรื่องราวทางพุทธประวัติและเรื่องรามเกียรติ์ในแบบ 2 มิติ คล้ายกับภาพฝาผนังวัดพระแก้วมรกต ในพระบรมมหาราชวัง หากต้องการชมความสวยงามของภาพเขียนจิตรกรรมอายุนับร้อยปี ที่สวยงามและยังสมบูรณ์ที่สุดแห่งหนึ่งในล้านนา ก็ต้องเดินทางไปชมที่วัดหนองเงือก ศูนย์รวมใจของชาวไทยองและชาวบ้านหนองเงือกทุกคน